دستگاه هاي قالي بافي كه اصطلاحاً به آن ها دار نيز گفته مي شود عبارتند از چهار چوبه هايي به شكل مستطيل از جنس چوب و يا فلز و ساير متعلقات آن از قبيل پايه، نيمكت و چرخ دندانه هاي مربوطه. از نظر شكل دستگاه و مكانيسم بافت آن ها را به دو نوع تقسيم مي كنند.

دستگاه هاي قالي بافي كه اصطلاحاً به آن ها دار نيز گفته مي شود عبارتند از چهار چوبه هايي به شكل مستطيل از جنس چوب و يا فلز و ساير متعلقات آن از قبيل پايه – نيمكت و چرخ دندانه هاي مربوطه. از نظر شكل دستگاه و مكانيسم بافت آن ها را به دو نوع تقسيم مي كنند.

الف) دستگاه هاي افقي
ب) دستگاه هاي عمودي

دارهاي افقي
دستگاه هاي افقي بيشتر در ميان عشاير رواج دارد. مشخصات اين نوع دارها چنين است كه دو تيره چوبي محكم و راست را در فاصله معيني نسبت به يكديگر با چهار ميخ چوبي و يا فلزي در زمين محكم مي كنند و سپس تارهاي فرش را متناسب با عرض و ظرافت فرش مورد نظر به صورت عمود در امداد تيرها به دور تيرهاي افقي مي پيچند.

رواج اين نوع دارهاي در ميان عشاير بيشتر به علت سهولت جابجا شدن آن ها به هنگام كوچ است. با اين دستگاه ها فرش هايي با اندازه هاي بزرگ نمي توان بافت و همچنين فرش هايي كه با اين نوع دستگاه ها بافته مي شوند. گاهي در بالا و پائين اختلاف عرض پيدا مي كنند. يكي ديگر از عيوب اين دستگاه ها اين است كه كارگر بافنده بعد از مدتي كار به علت خم شدن مداوم روي دستگاه گوژپشت و نحيف اندام مي شود.

دارهاي عمودي
اين نوع دار قالي مخصوص روستاها و مراكز قالي بافي شهري مي باشد و ساختمان آن تا حدودي پيچيده تر از دستگاه هاي افقي مي باشد. فرش هايي كه با اين دستگاه ها بافته مي شوند از نظر ابعاد و نقشه از فرش هايي كه با دارهاي افقي بافته مي شوند دقيق تر هستند.

دستگاه هاي عمودي شامل انواع مختلف زير مي باشند.
دار ثابت
اين نوع دار به صورت چهار چوبي است كه از اتصال دو تيره محكم و خدنگ به صورت افقي در بالا و پائين و همچنين دو تير عمودي در طرفين تيرهاي افقي تشكيل مي شود. تارهاي قاليچه و قالي به تناسب ظرافت و عرض فرش مورد نظر در بين تير بالايي (سردار) و تير پاييني (زير دار) كشيده مي شوند. كارگر بافنده روي تخته الوار مانندي مقابل دار فرش مي نشيند و به تدريج كه كار بافت پيشرفت مي كند. محل اين تخته را بالاتر مي برند. در اين نوع دار طول فرش اندكي كوچكتر از فاصله تيرهي بالايي و پاييني دستگاه مي باشد.

 
دار تبريزي
در اين نوع دار نيز تارهاي فرش تيرهاي بالا و پايين دستگاه را دور مي زنند. يكي از ويژگي هاي اين نوع دار اين است كه به تناسب پيشرفت كار ضمامن بالايي دستگاه كشيده مي شود و در نتيجه تارها شل شده و قسمت بافته شده به پشت دار منتقل مي شود و بدين گونه جاي بافنده تغيير نمي كند و هميشه در همان ارتفاع قبلي مقابل دار قالي مي نشيند. از اين نوع دارها در تبريز و ساير شهرهاي آذربايجان و هم چنين در اراك و قم و همدان و پاره اي از نقاط مركزي ايران استفاده مي كنند.

دار كرماني
از اين نوع دستگاه اولين بار در كرمان استفاده شد و امروزه در برخي ديرگ از شهر هاي ايران مانند كاشان، نائين، اصفهان استفاده از آن معمول است. مكانيسم بافت در اين نوع دار چنين است كه قسمت هاي بافته شده به تدريج به دور تير پاييني پيچيده مي شود در نتيجه با آن مي توان فرش هايي با اندازه هاي بزرگ را بافت. يكي ديگر از قابليت هاي اين قبيل دستگاه ها اين سات كه كشش تارها را با آن ها بهتر مي توان كنترل كرد و در عوض به علت آن كه قسمت هاي بافته شده به پشت دستگاه منتقل مي شود امكان مقايسه نقشه قسمت هاي بافته شده با نقاط قرينه منتقل شده به پشت دار وجود ندارد.

به طور كلي در مشخصات و ساختمان دستگاه هاي قالي بافي از زمان هاي پيشين تاكنون تغييرات زيادي داده نشده است و پژوهش ها و تحولات انجام شده بر روي آن با توجه به ساير حرف وابسته به پيشه قالي بافي از زمان هاي پيشين تاكنون تغييرات زيادي داده نشده است و پژوهش ها و تحولات انجام شده بر روي آن ها با توجه به ساير حرف وابسته به پيشه قالي بافي مانند رنگرزي و طراحي بسيار ناچيز بوده. بافندگان فرش هنوز هم با همان دستگاه هاي قديمي و ابتدائي بر اساس سنت ها و روش هاي آباء و اجدادي خود به كار بافت فرش اشتغال دارند.

مختصر تغييراتي كه بر روي دارهاي قالي به وجود آمده اند عبارتند از: جايگزين نمودن لوله هاي فلزي به جاي سر دارها و زير دارهاي چوبي و كج و معوج و يا استفاده از چرخ دندانه هايي به منظور بالا بردن و پايين آوردن قالي بر روي دستگاه و چند اصلاح روش مختصر ديگر.

پيش از شروع به مطالعه چگونگي بافت فرش، يادآوري اين نكته مهم است كه ميله هاي افقي (سردار-زيردار) و به طور كلي تمامي دستگاه بايد در مقابل فشارهاي ناشي از كشش هزاران تار چله و همچنين ضربات مداومي كه به هنگام شانه كردن و كوبيدن گره ها بر روي دار وارد مي شود مقاومت كافي داشته باشند و هر گونه سهل انگاري در عدم رعايت اصول فني و بي دقتي در كنترل حالت قائمه ميله هاي افقي و عمودي و محكم بودن پايه ها نتيجه اي جز فرش كج و كوله با كناره هاي جمع شده نخواهد داشت.

 
ابزارهاي بافندگي و رفوگري
ابزارهاي بافندگي رفوگري فرش بسيار معدود و ساده مي باشند. در بافنگي و رفوگري به طور معمول براي گره زدن از يك نوع چاقوي مخصوص استفاده مي كنند كه سر آن به شكل قلاب درآمده و به كمك اين قلاب مي توانند پود و پرز را از ميان تارهاي فرش بگذرانند. اختلاف چاقوي رفوگري با چاقوي بافت در اين است كه اندازه هاي چاقوي رفوگري تا حدودي كوچك تر مي باشد.

براي كوبيدن گره ها در روي رديف هاي افقي و اتصال آن ها به شبكه تار و پود از شانه مخصوصي استفاده مي كنند كه در هر شهري نامي مخصوص دارد چنانچه در يزد آن را دفتين و در كرمان كلوزار مي گويند. يكي ديگر از وسايل موردنياز در بافت و رفوگري فرش قيچي سربرگشته اي است كه با آن سر پرزها را بريده و فرش را بعد از خاتمه بافت پرداخت مي كنند.

در رفوگري ابزارهاي ديگري به كار مي برند كه در بافت فرش مورد استعمال ندارند از جمله جوال دوز كه در موقع سوزن كشي آن را به كار مي برند و همچنين قاب كوچكي از جنس چوب كه محدوده قسمت هايي كه بايد رفو شوند بر روي آن ميخ كوبي كرده و از آن مانند دار قالي بافي استفاده مي كنند. گاهي رفوگرها براي صرفه جويي در وقت و اجرت قسمت هاي رنگ و رو رفته فرش را با مداد ماژيكي رنگ آميزي مي كنند كه قاعدتاً دوام چنداني نمي توانند داشته باشند
منبع:arakcarpet.blogfa.com